Spis treści
1. Wstęp…………………………………………………………………………………………………….. 2
2. Rozdział I
Część teoretyczna:
2.1. Narracja………………………………………………………………………………………………3
2.2. Charakterystyczne cechy mowy potocznej dzieci……………………………………..6
2.3. Osobliwości systemu morfologicznego………………………………………………….10
2.4. Wady mowy……………………………………………………………………………………….15
3. Rozdział II
Część materiałowa:……………………………………………………………………………………16
4. Zakończenie. Podsumowanie. ……………………………………………………………………25
5. Bibliografia………………………………………………………………………………………………26
6. Aneks. Obrazki.
Wstęp
W rozwoju dziecka najpierw kształtuje się komunikacyjna sprawność pragmatyczna, potem system językowy ( sprawność systemowa i sytuacyjna ), najpόźniej zaś ujawnia się językowa sprawność społeczna, wymagająca wiedzy o nieraz bardzo subtelnych relacjach społecznych. Opanowanie wszystkich typόw sprawności umożliwia dziecku pełne uczestnictwo w komunikacji społecznej i decyduje o powodzeniu wypowiedzi.
Przedmiotem moich rozważań jest opis narracji dziecięcej.
Na potrzeby tej pracy posłużyłam się tekstami, ktόre powstały w wyniku moich rozmόw z dziećmi 5-, 6- letnimi. Zasadniczy korpus tekstόw stanowią spontaniczne i kierowane wypowiedzi dzieci na temat prezentowanych obrazkόw. Nagranie odbywało się na terenie polskiego przedszkola „Kluczyk” w Wilnie. W nagraniu wzięło udział dziewięcioro dzieci.
Podczas pisania pracy opierałam się na podstawie opracowań o narracji i mowie dziecięcej.
Rozdział I
Część teoretyczna
1. Narracja
Narracja to opowiadanie serii zdarzeń, ktόre miały miejsce w przeszłości lub ktόre przedstawiane są tak, jakby w przeszłości się wydarzyły. Narracja przynosi odpowiedź na pytania: co się zdarzyło? komu? kiedy? gdzie? To kryterium pozwala na odrόżnienie narracji od opisu i reportażu. Narracja ma swoją własną strukturę, swόj początek, środek i zakończenie. W koncepcji Labowa i Waletz’ego te trzy elementy odpowiadają trzem makrokategoriom w tzw. makrostrukturze narracji. Każda narracja jako uporządkowana całość musi zaczynać się od ekspozycji, w ktόrej przedstawia się, identyfikuje i opisuje czas, miejsce, warunki i zdarzenia poprzedzające oraz głόwnych bohaterόw. Drugą obligatoryjną kategorią jest komplikacja. Trzecią makrokategorią obligatoryjną jest rozwinięcie. Poza trzema obligatoryjnymi kategoriami wyrόżnia się dwie fakultatywne: ocenę i morał.
1.1. Spόjność narracji
Jednym z pierwszych analizowanych wymiarόw struktury tekstόw opowiadań jest spόjność linii narracji. Tekst narracyjny jest werbalną reprezentacją jednego lub kilku zdarzeń, rozgrywającym się w określonym czasie, określonym miejscu i przestrzeni. Operacyjnie może być zdefiniowany jako łańcuch mniej lub bardziej powiązanych ze sobą sytuacji odniesienia. Sytuacje odniesienia określane są jako pewne stany rzeczywistości narracyjnej, o ktόrych dziecko opowiada dokonując wyboru spośrόd dostępnych mu środkόw językowych. Linia narracji jest definiowana jako ciąg następujących po sobie zmian sytuacji odniesionowych, o ktόrej opowiada dziecko w dyskursie narracyjnym.
1.2.Jakość pola narracji
Definicja pola narracji brzmi: pole narracji są to sytuacje odniesienia, włączane w strukturę narracji wtedy, kiedy dziecko wychodzi poza dane czysto percepcyjne i korzysta z własnych doświadczeń i wiedzy o świecie. Włączanie przez dziecko wszelkich sytuacji odniesienia, ktόre nie są tymi z historyjki obrazkowej jest przejawem aktywizacji reprezentacji poznawczej świata i siebie. Wskaźnik pola narracji określa możliwości wyjścia dziecka poza wydarzenia bezpośrednio obserwowane na rysunkach. Jest to możliwe wtedy, gdy podmiot uwolni się od danych percepcyjnych i sięgnie do bogactwa własnego doświadczenia i wiedzy o świecie.
1.3.Narracyjny pejzaż akcji
Kategoria – narracyjny pejzaż akcji określona jest przez stan aktywności zewnętrznej podmiotόw, ktόre dziecko czyni bohaterami swojego tekstu. Ich aktywność dostępna jest bezpośredniej obserwacji, dziecko ma możliwość dokładnego opisania ich zachowań, działań, czynόw, dzięki obecnej percepcyjnie historyjce obrazkowej. Sposόb konstrukcji narracyjnego pejzażu akcji świadczy o umiejętnościach językowych oddania fikcyjnego świata, opowiadanego przez dziecko. Można zatem uznać, że narracyjny pejzaż akcji determinuje wyczerpalność wypowiedzi narracyjnej.
1.4. Narracyjny pejzaż świadomości
Narracja obejmować może nie tylko prezentację zmian zaistnialych – zdaniem narratora – w rzeczywistości zewnętrznej, ale może też ukazywać obraz tych zmian w umysłach uczestnikόw wydarzeń. Stąd też uwzględnianie narracyjnego pejzażu świadomości. Pejzaż świadomości wyrażany jest przez
akty świadomości ( opisy zdarzeń psychicznych, myśli, obawy, odczucia lęku, czy radości ) przypisywane przez dziecko bohaterom opowiadania. Językowym wyrażeniem tego pejzażu jest użycie słόw: myśleli, że…, czuł, że…, przypuszczała…itp.
2. Charakterystyczne cechy mowy potocznej dzieci
Dziecko w wieku przedszkolnym ma zasadniczo opanowane podstawy systemu składniowego, lecz niektόre zasady podporządkowań syntaktycznych są mu jeszcze nieznane i niezrozumiałe. Z nimi całkiem świadomie dziecko zetknie się dopiero w szkole. Zasady językowe dziecko przyswaja sobie za pomocą osłuchania się, od otoczenia w ktόrym przebywa, a z czasem zaczyna je lepiej rozumieć.
2.1. Odstępstwa w zakresie związku zgody
Niektόre dzieci mają trudności w skolerowaniu oboczności morfologicznych liczebnika z rzeczownikiem. W dłuższych wypowiedziach u niektόrych dzieci wystepują wykolejenia w zakresie rodzaju. W sporadycznych przypadkach zauważono niedostosowanie orzeczenia do podmiotu zbiorowego.
2.2. Brak zgody w użyciu czasu
Nawet sześciolatki mają trudności z poprawnym zastosawaniem czasu do określenia spostrzeganych sytuacji na obrazku. Do tego rodzaju odstępstw od normy dochodzi na skutek emocjonalnego zaangażowania się dziecka omawianą treścią i brakiem świadomości zasad poprawności językowej. Dziecko do 4 roku życia naśladuje poprawne formy mowy ludzi doroslych, a od 5. i 6. samo już rozumie niektόre zasady poprawności językowej.
2.3. Wypowiedzenia wykolejone jako typowa struktura mowy potocznej
Wypowiedzenie jest wyrazem albo zespołem wyrazόw gramatycznie zestrojonym i prozodycznie ograniczonym, ktόry w danej sytuacji życiowej stanowi najmniejszy, a już wystarczający środek poruzumiewania się, dający odbiorcy dostateczną ze stanowiska zamierzenia nadawcy informację o jakimś procesie w jego całości albo części.
W tekscie mόwionym niebagatelne są elementy prozodyczne jako syntaktycznie znaczące, tj. iformacja, akcent i pauzy delimitacyjne.
Wszelkie odchylenia od przeciętnej normy powodują „ wypowiedzenia wykolejone” , ktόre zdaniem Z. Klemensiewicza powstają wskutek zaburzeń w operacji zdaniotwόrczej. Zalicza się do nich wypowiedzenia niedokończone, anakoluty, a także wypowiedzenia, ktόre posiadają rόżne wstawki, wtręty, luźne przystawki i połączenia.
2.4. Wypowiedzenia niedokończone
Według K. Jałowiczor są to wypowiedzenia nieświadomie przerwane przes dziecko z powodu przewagi emocji nad myśleniem, braku środkόw językowych dla wyrażenia myśli, interwencji drugiego dziecka lub zmiany konsytuacji itp. Nie są to jednak wypowiedzenia eliptyczne, w ktόrych można uzupełnić brakujące wyrazy, ponieważ nie można mieszać tego, co ma do powiedzenia nadawca z tym co można powiedzieć w danej sytuacji. Nie są to rόwnież wypowiedzenia celowo przerwane ze względόw eufemistycznych, bo tych kryteriόw jeszcze dzieci nie znają.
Silne pobudzenie emocjonalne wzmaga aktywność werbalną bez świadomego nastawienia na pracę zdaniotwόrczą, co doprowadza do pustki myślowej, bezradności werbalnej i przerwania wypowiedzi. Tylko w nielicznych przypadkach po chwili namysłu dziecko wraca do niedokończonej wypowiedzi w celu jej ukończenia.
2.5. Wykolejenia anakoluktyczne
Wypowiedzenia anakoluktyczne sprowadzane są najczęściej właściwą dla języka potocznego dążnością do skrόtu. Są dość liczne w mowie dzieci. Na skutek braku jakiegoś ważnego składnika czy zdania składowego lub niewłaściwie ustawionej kolejności zdań, sens wypowiedzenia jest w znacznym stopniu zaburzony.
W mowie dzieci można wyodrębnić kilka grup wypowiedzeń z wykolejeniami, ktόre w pewnym stopniu zacierają sens wypowiedzenia.
2.5.1. Wypowiedzenia bez podstawy zespolenia
Dziecko nie łączy zdania na mocy przyczynowo – skutkowej. Zdanie nie łączy się ani wspόłrzędnie, ani podrzędnie – brak zespolenia myślowego z wypowiedzeniem. Dziecko pomija istotne fakty przyczynowo – skutkowe, od ktόrych zależy sens wypowiedzenia. Luki w pamięci są bezpośrednią przyczyną bezładu myślowego w wypowiedzeniach.